Historiek

De Wiener Werkstätte, (1903-1932) Produktiv­ Gemeinschaft von Kunsthandwerkern in Wien, die in 1903 werd opgericht om de kunstnijverheid te bevorderen, kwam voort uit de Wiener Sezession. De coöperatie werd gesticht door twee Actoren van de Sezession, Josef Hoffman en Koloman Moser, en de rijke bankier Fritz Wärndorfer. De Wiener Werkstätte nam het initiatief over van de Britse arts-and-craftsbeweging, vooral van Charles Ashbee‘s Guild of Handicraft die een soortgelijke missie had.

Deze werd door Hoffmann omschreven als de behoefte “om een intieme relatie tussen publiek, de ontwerper en de handwerksman” te creëren en “om goede, eenvoudige dingen voor in huis” te maken. In de filosofie van de Werkstätte stond het streven naar gelijkwaardigheid van ontwerper en handwerksman centraal en daarom stond op alle ontwerpen van de werkplaatsen het monogram van beide.

In 1905 had de Wiener Werkstätte met zijn opvallend moderne stijl de leiding overgenomen van de Secession als progressieve Weense organisatie van handwerkslieden en had meer dan honderd arbeiders in dienst. Ze werkten in een aantal kleine werkplaatsen en eenieder hield zich bezig met zijn eigen ambacht, van het maken van kasten tot het inbinden van boeken. Er was ook een ontwerpatelier en een architectuurbureau.

In zijn bloeiperiode produceerde de Werkstätte meubels, grafiek, metaalwerk, textiel, sieraden, kleding, glaswerk, behang en keramiek van meer dan tweehonderd ontwerpers, maar ook beroemde Gesamtkunstwerke zoals Hoffmanns Sanatorium Purkersdorf (1904-1906) het Cabaret Fledermaustheater (1907) en het Palais Stoclet (1905-1911).

De vroegsecessionistische stijl van de Werkstätte werd belichaamd door de rechthoekige vorm en ingewikkelde constructie van het Palais Stoclet in Brussel. Maar vanaf ongeveer 1915 eiste de consument een luxueuzere stijl en de ontwerpen van de Werkstätte werden overdadiger, zoals het ornamentele interieuren meubelontwerp van Dagobert Peche.

In de jaren ‘20 van de 20e eeuw werkten ook vrouwen in de werkplaatsen. Verscheiden van hen kregen hun opleiding van Moser op de Wiener Kunstgewerbeschule, onder wie Therese Trethan (geschilderd meubilair) en Jutta Sika (keramiek en glas). Door de krachtige, opvallende ontwerpen die contrasteerden met het gebruik van zwart-wit en geometrische raffinement waren de Werkstättedesigns van Hoffmann en Moser een welkom tegengif voor de versieringen en uitbundigheid van de art nouveau.

De Werkstätte was oorspronkelijk in het leven geroepen om eenvoudige kwaliteitsproducten voor het huishouden te produceren. Omdat Hoffmann weigerde kwaliteit in te ruilen voor betaalbaarheid en hij toch een eersteklas product wilde leveren, waren de Werkstätteontwerpen niet aantrekkelijk voor het grote publiek en produceerden de werkplaatsen eigenlijk alleen maar modieuze decoratieve kunst voor de rijken.

De beweging bleef niet beperkt tot Oostenrijk. Door de opening van een verkoopkantoor op Fifth Avenue in New York in 1919, ontstond in de VS een geheel nieuwe markt, en hier en daar doken in de stad voorbeelden op van de nieuwe Weense stijl. Helaas werd deze door de steeds weelderiger vormgeving moeilijk te onderscheiden van de stilistische attributen van de art deco die zijn beste tijd al had gehad. De Werkstätte hield tentoonstellingen in Berlijn (1904) en Hagen (1906) in Duitsland en in Wenen en Brunn (1905) in Oostenrijk, ook deed ze mee aan de Werkbund-Ausstellung (1914) in Keulen en aan de Parijse Exposition Internationale des Arts Décoratifs (1925).